Arif Cəmil oğlu Quliyev

Kiyev Əqli mülkiyyət və Hüquq Universitetinin Konstitusiya,

Beynəlxalq hüquq və İctimai-Hüquqi fənlər kafedrasının professoru, hüquq elmləri doktoru, professor, diplomat,

Ukraynanın Əməkdar Təhsil işçisi,

Ukrayna Ali Təhsil MEA-nın Akademiki

12 noyabr Azərbaycanda xüsusi önəmə malik dövlət bayramı — Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası günü kimi qeyd olunur. 30 il əvvəl, 1995-ci ildə, ümumxalq referendumunun nəticəsi olaraq müstəqil suveren dövlətin əsas qanunu — Azərbaycan Konstitusiyası qəbul edilmişdir ki, bu da müstəqil, demokratik və hüquqi cəmiyyətin təminatçısı olmuşdur.

Hər bir vətəndaşın həyatında vacib gün

Azərbaycan Respublikası müstəqilliyinin ilk illərində böyük çətinliklərlə üzləşmişdir. Dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya aktı 18 oktyabr 1991-ci ildə qəbul edilmişdi. 1990-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan müstəqilliyini itirmək təhlükəsi ilə üzləşdi. Ermənistanın Azərbaycan xalqına qarşı təcavüzü geniş miqyas aldı. İqtisadiyyat, siyasət və digər sahələrdəki böhran ciddi sınaq oldu. O vaxt hakimiyyətdə olan rəhbərliyin təcrübəsizliyi və peşəkarlıq çatışmazlığı səbəbindən ölkə idarə olunmaz vəziyyətə düşdü.

 Xalqın tələbi ilə 1993-cü ilin iyun ayında Heydər Əliyev Bakıya gəldi və Azərbaycan Ali Sovetinin sədri seçildi. Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından sonra dövlətçiliyin konsepsiyası işlənib hazırlanmış, milli ideologiyada öz əksini tapmışdır. Xüsusilə, o, Ermənistan-Azərbaycan Qarabağ münaqişəsinin həlli kimi mühüm məsələlər üzrə əhəmiyyətli addımlar atıldı. Nəticədə Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti sayəsində 1994-cü ilin may ayında Ermənistanla atəşkəs razılaşması əldə edildi. Eyni ilin sentyabrında isə zəngin Xəzər neft-qaz strukturlarının işlənməsi ilə bağlı “Əsrin müqaviləsi” tarixi sənəd kimi imzalandı.

Bu, yalnız Azərbaycanın iqtisadi inkişafına deyil, həm də müstəqilliyinin təmin edilməsinə uğurlu tədbirlərin həyata keçirilməsinə zəmin yaratdı. Həqiqi müstəqillik — öz sərvətlərinə tam sahib olmaq deməkdir. Beləliklə, Azərbaycan ilk dəfə olaraq milli resursların sahibi kimi çıxış etdi. Bu müqavilədə dünyanın qabaqcıl şirkətlərinin iştirakı Azərbaycanın regiondakı nüfuzunu artırdı. Azərbaycan böyük regional layihələrə, Avropanın və dünyanın enerji təhlükəsizliyi sisteminə qoşuldu. Bu tədbirlər, Heydər Əliyev tərəfindən həyata keçirilən, 1995-ci ildə yeni Konstitusiyanın qəbuluna münbit zəmin yaratdı. Ümummilli lider özü də onun hazırlanmasında birbaşa iştirak etdi.

O, dərhal gücünü gənc dövlətin müstəqilliyini itirməməsi üçün yönəltdi. Beləcə, Azərbaycanın inkişafında və müstəqil demokratik hüquqi dövlət kimi formalaşmasında yeni mərhələ başladı. Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından sonra dövlətçiliyin konsepsiyası hazırlanmış və milli ideologiyada öz əksini tapmışdır.

Müdrik siyasi addımlarımız — millətin uğurlu inkişafının təminatıdır

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin Əsas qanununun hazırlanması və qəbulu, konstitusiyalılıq ideyalarının inkişafı müasir Azərbaycanın memarı və yaradıcısı, görkəmli dövlət və siyasi xadim Heydər Əliyevin adı ilə birbaşa bağlıdır. Azərbaycan dövləti üçün ağır sınaqlar illərində məhz böyük lider Heydər Əliyev xalqı “Azərbaycançılıq” ideyası ətrafında birləşdirə bildi, ölkədə hökm sürən anarxiya və qeyri-sabitliyə son qoydu, genişmiqyaslı islahatların həyata keçirilməsinə başlanıldı ki, bu da dövlət və cəmiyyət həyatının bütün sahələrini əhatə etdi.

Heydər Əliyev “azərbaycançılıq” konsepsiyasını dövlətin bütövlüyünü qoruyan ideoloji-praktik paradiqma kimi həyata keçirdi. O, etnik azərbaycançılığı başqa kimliklərə qarşı qoymayıb; əksinə, bunu Konstitusiyada açıq, əhatəli və qanuniləşdirdi. Bu, yeni dövlət ideyasının siyasi birliyini və sosial legitimliyini təsdiqlədi.

Qeyd etmək olar ki, ölkəmizin Əsas qanunu hazırlanarkən yalnız ümumbəşəri dəyərlər və hüquqi dövlət ənənələri nəzərə alınmamış, həm də bu ideyaların müasir inkişaf meylləri Azərbaycan milli maraqları əsasında formalaşdırılmış, dövlətçilik ənənələri və Azərbaycan tarixindən gələn milli-ruhani dəyərlərlə zənginləşdirilmişdir. Konstitusiyanın preambulasında qeyd olunur ki, Azərbaycan xalqı çoxəsrlik dövlətçilik ənənələrini davam etdirərək, hər bir vətəndaşın rifahını təmin etmək, ədalət, azadlıq və təhlükəsizliyi təsis etmək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında məsuliyyətini dərk edərək, suveren hüququndan istifadə edərək, ümumxalq səsverməsi yolu ilə Konstitusiyanı qəbul etmişdir.

Konstitusiya Azərbaycanın gələcək inkişafının konseptual əsaslarını və prioritetlərini müəyyən edərək ölkədə demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğu üçün möhkəm hüquqi əsas yaratdı.

Böyük lider Heydər Əliyev uzaqgörənliyi və müdrikliyi sayəsində Konstitusiya layihəsinin hazırlanması üzrə komissiyanın sədri kimi birbaşa fəaliyyət göstərmişdir. Komissiyada qanunverici, icra və məhkəmə orqanlarının nümayəndələri ilə yanaşı, tanınmış ictimaiyyət nümayəndələri — alimlər, peşəkar hüquqşünaslar, elm və mədəniyyət xadimləri də iştirak etmişdir. Mən şəxsi olaraq Bərdə rayonumuzun dairə seçki komissiyasına rəhbərlik etmişəm.

 Bir neçə ay davam edən komissiya işində ümummilli lider Heydər Əliyev Konstitusiya layihəsinin hazırlanması üçün dəyərli tövsiyələr vermiş, hər bir maddəsini şəxsi olaraq nəzərdən keçirmişdir. Müxtəlif ictimai təbəqələrin iştirakı ilə layihənin açıq müzakirələrini təşkil edərək, onun ən mükəmməl formada qəbul edilməsini təmin etmək üçün böyük səylər göstərmişdir.

Heydər Əliyev geniş siyasi təcrübəsi ilə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi ənənələrinin inkişafında və milli şüurun oyadılmasında əvəzsiz rol oynamışdır. Heydər Əliyev sayəsində Azərbaycan xalqının tarixi irsə marağı artmış, milli-ruhani dirçəliş başlamışdır.

1995-ci il 10 noyabrda Konstitusiya layihəsi üzrə komissiyanın son iclasında böyük lider Heydər Əliyev xüsusilə vurğulamışdır: “Bu sənədin hazırlanmasına böyük məsuliyyət hissi ilə yanaşmışam. Komissiyanın sədri kimi daim şəxsi məsuliyyətimi dərk etmişəm və bu gün də dərk edirəm. Ona görə də hazırlanmasına çox vaxt sərf etmişəm. Düzdür, çox gərgin çalışmışam. Hər bir ifadənin, hər sözün mənasını dəfələrlə öyrənmiş, onların indiki və gələcək üçün nə dərəcədə əsaslı olduğunu təhlil etmişəm. Bu layihəni böyük məmnuniyyət hissi ilə imzalayıram və bu gün onun üçün tam məsuliyyət daşıdığımı bəyan edirəm. Hesab edirəm ki, biz Azərbaycan üçün — indiki və gələcək üçün çox böyük siyasi və hüquqi sənəd yaratmışıq.”

Konstitusiya, dövlət quruculuğuna dair müasir doktrinal yanaşmalar əsasında, ölkəmizdə siyasi, iqtisadi və sosial münasibətlərin əsas prinsiplərini və müddəalarını müəyyən edir. Konstitusiyanın hüquqi fəlsəfəsinin təməli, bütün normalarının və müddəalarının əsası demokratik, hüquqi, sosial dövlət ideyasıdır; insan, onun hüquq və azadlıqları ən ali dəyər hesab olunur.

Demokratik dövlətlərdə Konstitusiya hüquqi sistemin təməlini təşkil edir, siyasi sabitliyin, ictimai sülhün və bəzən milli barışığın təminatçısıdır. Konstitusiya vətəndaşlar, cəmiyyət və dövlət arasında mühüm ictimai münasibətləri tənzimləyir, dövlət və ictimai quruluşun əsasını müəyyən edir, siyasi sistemin təşkili prinsiplərini, dövlətin fəaliyyət konsepsiyasını və inkişaf prioritetlərini müəyyən edir.

Yeni Konstitusiya demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlətin təməlini qoymuşdur. Siyasi sistemin mərkəzində insan, onun hüquq və azadlıqları, demokratik və hüquqi dövlət idealları dayanır. Azərbaycan Konstitusiyasında müasir sivilizasiyalaşmış cəmiyyətlərin inkişaf istiqamətini müəyyən edən irəliləyişçi ideyələr geniş əks olunmuşdur.

Hüquqi dövlətin fundamental prinsiplərindən biri olaraq Konstitusiyada hakimiyyətin bölünməsi prinsipi təsbit olunmuşdur. Konstitusiyaya görə, qanunverici, icra və məhkəmə hakimiyyətləri səlahiyyətləri çərçivəsində qarşılıqlı əlaqədə və müstəqil fəaliyyət göstərir.

Konstitusiyada iqtisadi fəaliyyətin azadlığı, mülkiyyət növlərinin müxtəlifliyi və onların bərabər qorunmasının təminatı, sosial dövlət konsepsiyası, hər kəs üçün layiqli həyat və azad inkişaf imkanlarının yaradılması geniş əks olunmuşdur. Dövlətin vəzifəsi xalqın və hər bir vətəndaşın rifahını yüksəltmək, sosial müdafiəsini təmin etmək, layiqli həyat səviyyəsi yaratmaqdır.

Konstitusiya, müvafiq olaraq, müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanan iqtisadiyyatın inkişafını xalqın rifahının yüksəlməsinə xidmət edən, sosial yönümlü iqtisadiyyatın formalaşmasını təmin edən, mədəniyyət, təhsil, səhiyyə, elm və incəsənətin inkişafını dəstəkləyən, xalqımızın tarixi, maddi və mənəvi irsini qoruyan hüquqi sənəd olaraq qəbul edilmişdir.

Konstitusiyada insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının qorunması, vətəndaşlara layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi kimi məsələlər Azərbaycanın dövlətçilik prioritetləri kimi təsbit edilmişdir. Bu, Konstitusiyanın dövlətin abstrakt maraqlarından deyil, konkret olaraq vətəndaşın və insanın maraqlarından çıxış etdiyini göstərir.

Heydər Əliyevin birbaşa rəhbərliyi ilə hazırlanan və ümumxalq səsverməsi ilə qəbul edilən Konstitusiyanın hüquqi fəlsəfəsinin təməli demokratik, hüquqi, sosial dövlət və insan hüquqlarının təminatıdır. 1995-ci il Konstitusiyası genişmiqyaslı islahatlar vasitəsilə Azərbaycanın bütün sahələrdə tərəqqisinin təminatçısı olmuşdur. Ümummilli lider dövlətçiliyin elmi-praktik əsaslarını yaradaraq zəngin intellektual və nəzəri irs qoymuşdur.

Konstitusiyada Azərbaycan xalqının suveren hüququnu birbaşa ümumxalq səsverməsi və ya seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirməsi, ümumxalq, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə dövlət formasını müəyyən etməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Bu baxımdan, ölkədə məhkəmə-hüquq islahatlarının həyata keçirilməsi, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının daha səmərəli qorunması üçün Konstitusiyada islahatlar aparmaq və onu təkmilləşdirmək zərurəti yaranmışdır. Bu məqsədlə 24 avqust 2002-ci il və 18 mart 2009-cu ildə keçirilmiş referendumlar nəticəsində Konstitusiyanın mətninə əhəmiyyətli əlavə və dəyişikliklər edilmişdir.

Konstitusiya islahatları Azərbaycanın hüquq sisteminin inkişaf etmiş dövlətlərin qanunvericilik sistemi və beynəlxalq hüquq normalarına uyğunlaşmasına, demokratikləşmə proseslərinin genişləndirilməsinə, insan hüquq və azadlıqlarının daha səmərəli qorunmasına xidmət etmişdir.

Konstitusiyada aşağıdakı prinsiplər təsbit olunmuşdur:

· Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün qorunması;

· Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşun təmin edilməsi;

· Demokratik quruluşun təmin edilməsi, vətəndaş cəmiyyətinin yaradılması, hüquqi, dünyəvi dövlətin qurulması və qanun aliliyinin təmin olunması;

· Hər kəs üçün layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi, ədalətli iqtisadi və sosial düzən əsasında, digər xalqlarla dostluq, sülh və təhlükəsizlik şəraitində yaşamaq, ümumbəşəri dəyərlərə sadiqlik və bu məqsədlər üçün qarşılıqlı əməkdaşlıq.

Azərbaycan Konstitusiyasında müasir sivilizasiyalaşmış cəmiyyətlərin inkişaf istiqamətlərini müəyyən edən irəliləyişçi ideyalar və dəyərlər geniş əks olunmuşdur. Onlardan xüsusi önəm daşıyanlar: insanın şəxsiyyətinə və ləyaqətinə hörmət, dövlət orqanlarının demokratik qaydada formalaşdırılması, insan hüquqlarının qorunması üçün effektiv mexanizmlərin mövcudluğu, siyasi sistemdə plüralizmin təmin olunması, sosial ədalətin əldə edilməsi, ümumbəşəri dəyərlərə sadiqlik, milli qanunvericiliyin beynəlxalq hüquqa uyğunlaşdırılması və digər prinsiplərdir.

Konstitusiya xalq hakimiyyətini Azərbaycan Konstitusiyasının mühüm əsası kimi elan edir, Azərbaycan xalqını dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi hesab edir, xalqın suveren hüququ kimi öz taleyini sərbəst və müstəqil şəkildə müəyyən etməsini və dövlət formasını təsis etməsini təsbit edir. Əsas qanuna görə, xalqın birliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir və Azərbaycan Respublikası vətəndaşların ümumi və bölünməz vətənidir.

Vətəndaşlıq və vətənpərvərlik — uğura qəti can atmaq

Ümummilli liderin zəngin siyasi təcrübəsi, yüksək idarəçilik ustalığı, vətəninə sonsuz sevgisi Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini təhlükədən qorumuşdur. Böyük lider ölkədə anarxiya və xaosu, iqtisadi, siyasi və mənəvi-psixoloji gərginliyi aradan qaldırmışdır. Müstəqil Azərbaycan Respublikası yeni inkişaf yolunu möhkəm əsaslarla müəyyənləşdirmişdir.

Yeni Konstitusiyanın qəbulu Azərbaycan xalqının həyatında baş verən köklü dəyişikliklərlə bağlı idi. Ümummilli liderin rəhbərliyi və zəhməti sayəsində hazırlanmış Əsas qanun Azərbaycan dövlətçiliyinin çoxəsrlik ənənələrinə, milli və ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanır. Yeni Konstitusiya demokratik və hüquqi dövlət quruculuğuna, Azərbaycanın ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni həyatının inkişafına güclü təkan vermişdir.

Azərbaycanda dözümlülük və multikulturalizm humanist dünya görüşü və müxtəlif xalq və dinlərin hüquqlarının tanınması kimi həyata keçirilmişdir. Müdrik dövlət siyasəti sayəsində ölkədə müxtəlif millətlərin sərbəst yaşaması və müxtəlif din və mədəniyyətlərin harmonik şəkildə birgə mövcudluğu üçün bütün zəruri şərait yaradılmışdır. Buna görə Azərbaycan dünya miqyasında yalnız neft və qaz ixrac edən ölkə kimi deyil, həm də dözümlülük və multikulturalizm dəyərlərini ixrac edən ölkə kimi tanınır. Azərbaycan dözümlülük və multikulturalizm modeli əsrlərdir humanizm və ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanır və sosial sabitliyin təməlidir.

Gələcək nəsillərin inkişafına strateji yanaşma

Yeni Konstitusiyanın qəbulu Azərbaycan xalqının həyatında baş verən köklü dəyişikliklərlə bağlı olmuşdur. Dövlət müstəqilliyi bərpa edildikdən sonra xalqın qarşısında duran həyati vəzifələrdən biri Azərbaycanın gələcək inkişaf istiqamətlərinin müəyyən edilməsi idi. Yeni qanun ölkənin inkişafının konseptual əsaslarını və fundamental prinsiplərini əks etdirməli idi.

Ümummilli lider Heydər Əliyev elmi prinsiplərə və zəngin intellektual potensiala əsaslanan dövlətçilik konsepsiyasını yaratmış, dövlət idarəçiliyində zəngin elmi-nəzəri və praktik irs qoymuşdur. Azərbaycan Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi yolla irəliləyir. Bu gün böyük liderin müstəqilliyimizin qorunmasına və möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş səyləri onun layiqli varisi, Prezident İlham Əliyevin 1 noyabr 2003 cü il: 22 iliik yükləliş marafonu Günündə təsdiqlənən layiqli davamçııığı, vəsiyyətlərini yerinə yetirmək dəyərləri ilə  davam etdirilir və siyasi, iqtisadi, sosial, hərbi sahələrdə mühüm irəliləyişlər əldə edilməkdədir. Azərbaycan regionda strateji, siyasi və iqtisadi proseslərə təsir göstərə bilən ölkəyə çevrilmişdir. Ölkəmiz milli maraqlara uyğun olaraq beynəlxalq ictimaiyyətin əksər üzvləri ilə səmərəli əməkdaşlıq edir. Dövlət başçısının həyata keçirdiyi uğurlu inkişaf strategiyası nəticəsində ölkə iqtisadiyyatının inkişaf tempi baxımından dünyanın qabaqcıl yerlərindən birini tutur. Bütün bunlar bir daha sübut edir ki, Azərbaycanın müstəqilliyi əbədidir və geri dönməzdir.

Azərbaycanın nüfuzu, beynəlxalq əhəmiyyətli layihələrin təşəbbüskarı və böyük tədbirlərin aparıcısı kimi artmış, dünya dövlətləri arasında hörmət qazanmışdır.

  Azərbaycanımız  Avropa İttifaqına üzv olan ölkələrin əksəriyyəti ilə hərtərəfli əməkdaşlığa da imza atmaqla, Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlığı Şurasının (TDƏŞ) Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) çevrilməsinə də, Ərəb Dövlətləri Liqası ilə fəal tərəfdaşlıq etməyə də nail olmuşdur.

İndi isə növbə yeni vüsət götürmüş “Böyük Qayıdış” proqramının uğurla reallaşdırılmasınındır. Bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlər işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdə təşkil edilən beynəlxalq tədbirlərin iştirakçıları, səyyahlar, turistlər və dünya mediasının təmsilçiləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilir.

Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının müasir sivilizasiyalaşmış cəmiyyətlərin inkişaf istiqamətlərini müəyyən edən ideya və dəyərlər geniş əks olunmuş, hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti qurulması təmin edilmişdir. Əsas qanun Azərbaycan dövlətini demokratik, hüquqi, dünyəvi və vahid respublika kimi elan edir.

30 illik Konstitusiya Azərbaycan dövlətinin və xalqının birliyi, ordusunun qüdrəti ilə birləşmiş nümunədir. Bu norma və prinsiplər həm Azərbaycan milli maraqlarına və xalqın çoxəsrlik ənənələrinə, həm də beynəlxalq hüququn qəbul edilmiş prinsiplərinə uyğun olaraq ölkənin stabilliyinə və demokratik əsaslarla yaşayışına möhkəm təməl olmuşdur.

Prezident İlham Əliyev Ermənistan-Azərbaycan Qarabağ münaqişəsinin həlli üzrə çoxillik danışıqlar prosesi nəticəsində qəbul edilmiş prinsiplərə sadiqliklərini bildirir. “Biz hazırıq ki, Ermənistan konstruktiv davranarsa, hər an hərbi əməliyyatları dayandiraq...”... “Biz əsas prinsiplərə sadiqik: işğal olunmuş ərazilərin qaytarılması, Qarabağın gələcəyi üzrə danışıqlar, qaçqın və məcburi köçkünlərin öz əvvəlki yaşayış yerlərinə, o cümlədən Şuşaya qaytarılması.” haqqında — Prezident İlham Əliyevin bəyanatları əməli şəkildə təsdiqlənmişdir.

Prezident İlham Əliyev xarici KİV-lərə verdiyi son müsahibələrində Qarabağdakı vəziyyətin hələ də gərginliyinin sona çatdığını  və bununla da Ermənistanın təcavüzkar siyasətinin məhv olduğunu vurğulamışdır.

Azərbaycan beynəlxalq hüquqa əsaslanaraq münaqişənin həlli üzrə danışıqlarda 1993-cü ildən BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822, 853, 874, 884 saylı 4 Qətnamələrini Azərbaycan tərəfindən onun suverenliyi və ərazi bütövlüyünü təsdiqləyən bütün müddəalarıni hüquqi baxımdan yerinə yetirmişdir.  

Təxminən 30 il ərzində sülh yolu ilə münaqişənin həlli cəhdləri heç bir nəticə verməmiş, əksinə vəziyyət son illərdə ağırlaşmış və danışıqlar prosesi tıxanmışdır. Lakin bu gün Azərbaycan xalqı mədəniyyət mərkəzi olan Şuşa şəhərinin, yeddi tarixi rayonunun və Qarabağ ərazilərinin qaytarılması ilə fəxr edə bilər. 2020-ci il 9 noyabr tarixində “Qarabağda Müharibənin Dayandırılması” haqqında bəyanat dərc edilmişdir.

Həqiqət və azadlıq kitabı — ölkəmizin müdrik qanunları

Konstitusiya Azərbaycan dövlətçiliyinin mühüm əsası kimi xalq hakimiyyətini elan edir, Azərbaycan xalqını dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi hesab edir, xalqın suveren hüququ kimi öz taleyini və dövlət formasını sərbəst və müstəqil şəkildə müəyyən etməsini təsbit edir. Əsas qanuna görə, xalqın birliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir və Azərbaycan Respublikası vətəndaşların ümumi və bölünməz vətənidir.

Konstitusiyada ölkənin bütövlüyünün qorunması, hakimiyyətin bölünməsi, dövlət hakimiyyətinin daxili işlərdə yalnız hüquqla, xarici işlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikası tərəfindən imzalanmış beynəlxalq müqavilələrin müddəaları ilə məhdudlaşdırılması, siyasi plüralizmin təmin olunması, beynəlxalq hüququn milli qanunvericilik üzərində üstünlüyü (Azərbaycan Konstitusiyası və referendum yolu ilə qəbul edilmiş aktlar istisna olmaqla) kimi mühüm prinsiplər təsbit edilmişdir.

Konstitusiyanın əsas hüquqi xüsusiyyətlərindən biri onun stabilliyidir. Konstitusiya uzunmüddətli fəaliyyət üçün nəzərdə tutulmuş sabit məzmunlu aktdır. Konstitusiyanın stabilliyi ölkədə qanunçuluq rejiminin, dövlət hakimiyyətinin təşkili və həyata keçirilməsinin, fərd, dövlət və cəmiyyət münasibətlərinin sabitliyinin əsas şərtidir.

30 illik tarixində Azərbaycan Konstitusiyası dövlətə öz müddəalarını həyata keçirməkdə böyük təcrübə qazandırmış, sənəddə əks olunan konsepsiyaların inkişafı ilə bir çox normativ-hüquqi aktlar qəbul edilmiş, güclü sosial dövlətin, rəqabət qabiliyyətli iqtisadiyyatın qurulmasına və insan hüquqlarının qorunmasına təkan vermişdir. Ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanan Azərbaycan Konstitusiyası bu gün də böyük hüquqi, siyasi və ideoloji potensiala malikdir və Azərbaycan xalqının rifahına xidmət edir.

Ümumxalq yekdilliyi Azərbaycanın Suverenliyinin

5 illik yubileyi ilə Təsdiqləndi

Otuz ilə yaxın müddətdə Azərbaycanın suveren ərazisinin təqribən iyirmi faizi Ermənistanın hərbi işğalı altında qalmışdı. Ermənistanın həyata keçirdiyi etnik təmizləmə siyasəti və hərbi cinayətlər nəticəsində bir milyon azərbaycanlı öz yurd-yuvasından didərgin salınmışdı. Onların fundamental insan hüquqları kobud şəkildə pozulmuşdu. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul etdiyi dörd qətnamədə Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğal olunmuş ərazilərdən dərhal, tam və qeyd-şərtsiz çıxarılması tələb olunsa da təəssüf ki, bu qətnamələr icra edilməmişdir. Ermənistan beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən heç bir sanksiyaya məruz qalmadığı üçün qətnamələrə nümayişkaranə şəkildə məhəl qoyulmurdu.

1992-ci ildə münaqişənin həlli üçün təsis edilmiş ATƏT-in Minsk qrupu isə öz missiyasını yerinə yetirə bilmədi. Onun həmsədrləri beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərini təmin etmək əvəzinə, status-kvonu qoruyub saxlamağa, “Turist” fəaliyyətləri ilə də münaqişənin dondurulmasına çalışirdılar.

44 günlük Vətən müharibəsi zamanı Silahlı Qüvvələrimiz işğal altındakı əraziləri azad etdi, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü beynəlxalq hüquqa və BMT Təhlükəsizlik Şurasının müvafiq qətnamələrinə uyğun olaraq bərpa etdi.

2020-ci il noyabrın 10-u Ermənistanın kapitulyasiyası və təqribən 30 ilə yaxın işğaldan sonra Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tam bərpası tarixə düşdü.

Azərbaycan Zəfər müharibəsindən dərhal sonra ərazi bütövlüyünün və suverenliyin qarşılıqlı şəkildə tanınması əsasında Ermənistanla münasibətlərdə yeni səhifə açmağa hazır olduğunu bəyan etdi. Azərbaycan beynəlxalq hüquqa əsaslanan beş təməl prinsip irəli sürərək, sülh müqaviləsi layihəsini təqdim etdik. Daha sonra layihə mətni üzrə 2022-ci ilin oktyabrından 2025-ci ilin yayına qədər davam edən danışıqlar prosesi Azərbaycanımızın təşəbbüsü ilə başladı. Müxtəlif təxribatlara baxmayaraq, danışıqlar yalnız ikitərəfli əsasda aparıldığına, hər hansı bir kənar müdaxilə olmadığına görə müsbət nəticələr verdi.

Bu il avqustun 8-də Vaşinqtonda, Ağ Evdə ABŞ, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin iştirakı ilə Azərbaycanın və Ermənistanın xarici işlər nazirləri sülh müqaviləsinin mətnini parafladılar. Həmin gün Azərbaycan Prezidenti və Ermənistanın Baş naziri Birgə Bəyanat ABŞ Prezidenti Donald Trampın da şahidliyi qismində imzalandı.  Bundan əlavə, Azərbaycan və Ermənistan artıq sülh prosesinə aidiyyəti olmayan köhnəlmiş mexanizm kimi ATƏT-in Minsk qrupunun və əlaqədar strukturlarının bağlanması üçün birgə müraciət ünvanladılar. Beləliklə, sentyabrın 1-də ATƏT bu strukturların birdəfəlik bağlanması barədə qərar qəbul edildi.

Eyni zamanda, Prezident Trampın 1992-ci ildə Azadlığa Dəstək Aktına 907-ci düzəliş şəklində Azərbaycana qarşı tətbiq olunmuş sanksiyaların icrasını dayandırması qərarı da tarixi addım oldu. ABŞ Konqresinin 907-ci düzəlişi birdəfəlik ləğv etməsi ikili standartların mirasına son qoymaqla, Azərbaycanın qlobal təhlükəsizlik və sabitliyə töhfə verdiyi bir dövrdə etimad və əməkdaşlığı möhkəmləndirdi.

Azərbaycan 2020-ci ildə Vətən müharibəsində Qələbədən dərhal sonra azad edilmiş ərazilərdə genişmiqyaslı yenidənqurma proqramına start verdi. Ermənistan işğal dövründə yüzlərlə şəhər və kəndimizi yerlə-yeksan etmişdi, 65 məscidi məqsədli şəkildə dağıdılmışdı. Hərbi cinayətkarlar tərəfindən 30 ilə yaxın müddətdə idarə olunan Ermənistanın siyasəti  tam açıqlanaraq Azərbaycanımızın  yeni siyasəti ilə yerlə-yeksan edilmiş kənd və şəhərləri yenidən qurmağımız indi diqqət mərkəzindədir.  “Böyük Qayıdış” Proqramı çərçivəsində artıq 50 mindən çox insan azad edilmiş torpaqlarda yaşayır, işləyir və təhsil alır

Azərbaycan neft və qaz sektorundan əlavə, iqtisadiyyatının şaxələndirilməsinə, qeyri-neft sektorunun inkişafına, islahatlar və şəffaflıq vasitəsilə investisiya mühitinin yaxşılaşdırılmasına diqqət yetirməklə mühüm iqtisadi artıma nail olub. Yoxsulluğun və işsizliyin tarixi minimum həddə – 5 faizə endirilməsi ölkəmizin daha bir nailiyyətidir.

Azərbaycan yeni bir dövrə qədəm qoyaraq həm müharibənin Qalibi, həm də sülhü qazanması ilə Beynəlxalq səviyyədə diqqəti cəlb edir.  İşğala son qoyularaq bərpa işlərinə başlanılmışdır. Ədalət zəfər çaldı, suverenlik möhkəmləndi və sülh de-fakto təmin olundu. Azərbaycanımızın bu müsbət təcrübəsi Ümumdünya səviyyəsində  paylaşılmaqdadır.

Son illərdə əldə etdiyimiz nailiyyətlər yalnız Azərbaycanın qələbəsi və uğuru deyil. Bu, həm də beynəlxalq hüququn sonda mütləq üstünlük təşkil etməsinin sübutudur.

Azərbaycanın baxışları aydındır. Bunlar beynəlxalq hüquqa əsaslanan sülh və inkişaf, dövlətlərin daxili işlərinə qarışmama, qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq olmaqla, Azərbaycan Prezidenti-Ali Baş komandan, Ordu və  Ümumxalq yekdilliyi ilə  tam Suverenliyini Beynəlxalq səviyyədə təsdiqlədi.