"Kim bi­zim ki­mi dü­şün­mür­sə, bi­zim düş­mə­ni­miz­dir" bol­şe­vi­zim sin­di­ro­mun­dan azad olun.
Azər­bay­ca­nın döv­lət­çi­lik ənə­nə­lə­ri sü­but edir ki, Azər­bay­can əra­zi­sin­də möv­cud ol­muş qə­dim döv­lət­lər də, or­ta əs­r­lər­də­ki bö­yük im­pe­ri­ya­lar da, müs­tə­qil döv­lət qu­rum­la­rı olan xan­lıq­lar da, res­pub­li­ka­lar da, Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti və Azər­bay­can So­vet So­sia­list Res­pub­li­ka­sı, bu­gün­kü müs­tə­qil Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı da döv­lət­çi­li­yin ay­rı-­ay­rı müs­tə­qil tə­za­hür­lə­ri­dir. Bu döv­lət­lər həm də bö­yük va­hid ta­ri­xi pro­se­sin ay­rı-­ay­rı his­sə­lə­ri­ni təş­kil edir.

Azər­bay­can xal­qı dün­ya ta­ri­xi­nə Ca­van­şir, Ba­bək, Şəm­səd­din El­də­giz, Mə­həm­məd Ca­han Pəh­lə­van, Qı­zıl Ar­s­lan, Uzun Hə­sən, Şah İs­ma­yıl Xə­tai, Na­dir şah ki­mi qüd­rət­li, nur­lu əməl­lər sa­hi­bi olan şəx­siy­yət­lər bəxş et­miş­dir. XX əs­r­də Azər­bay­can ta­ri­xin­də Hey­dər Əli­yev ki­mi na­dir, da­hi bir şəx­siy­yət ye­tiş­di. Dün­ya­nın Ata­türk, Va­şin­q­ton, Neh­ru, De Qoll və baş­qa ta­ri­xi si­ma­la­rı ara­sın­da Hey­dər Əli­yev şəx­siy­yə­ti öz əzə­mət­li, la­yiq­li ye­ri­ni tut­du.

Hey­dər Əli­ye­vin si­ya­sət fəl­sə­fə­sin­də si­ya­sə­tə kom­p­leks ya­naş­ma, mil­li döv­lət­çi­lik və mil­li ideo­lo­gi­ya­sı kon­sep­si­ya­sı si­ya­sət və iq­ti­sa­diy­ya­tın vəh­də­ti, mə­də­ni irs və mil­li-­mə­nə­vi də­yər­lər, de­mok­ra­tik də­yər­lər, bir söz­lə, Azər­bay­ca­nın dir­çə­li­şi­nin nə­zə­riy­yə və prak­ti­ka­sı­na bu da­hi şəx­siy­yə­tin ver­di­yi töh­fə­lə­rin öy­rə­nil­mə­si ol­duq­ca zə­ru­ri, va­cib si­ya­si-­fəl­sə­fi və mə­nə­vi əhə­miy­yət kəsb edən prob­lem­dir.

Bu bir hə­qi­qət­dir ki, qələbə yönümlü əzmkar siyasətin yaradıcısı olan Heydər Əliyevin gördüyü titanik işlər öl­kə­mi­zin si­ya­si, iq­ti­sa­di, mə­də­ni-­mə­nə­vi müs­tə­qil­li­yi­nə nail ol­ma­sı­na, mil­li ma­raq­la­rı­nın möh­kəm qo­run­ma­sı­na gə­ti­rib çı­xar­t­mış­dır, bu is­ti­qa­mət­lər­də dön­məz­li­yi, əbə­di­li­yi tə­min et­miş­dir.

Hey­dər Əli­ye­vin si­ya­sət fəl­sə­fə­si­ni onun tər­cü­me­yi-­ha­lı, ta­rix, si­ya­sət və cə­miy­yə­tin qar­şı­lıq­lı mü­na­si­bət­lə­ri­nin vəh­də­tin­də öy­rən­mək la­zım­dır. Yal­nız bu hal­da bö­yük ön­də­rin si­ya­sə­ti­nin fəl­sə­fi ma­hiy­yə­ti üzə çı­xa bi­lər, onun si­ya­si-­fəl­sə­fi ir­si müa­sir və gə­lə­cək nə­sil­lər tə­rə­fin­dən ay­dın dərk edi­lə bi­lər.

Müs­təq­l­l­lik ide­ya­la­rı­nın car­çı­sı olan Hey­dər Əli­yev Azər­bay­ca­nın ta­ri­xi ir­si­nə sev­gi bəs­lə­yir­di. O, hə­lə Nax­çı­va­na rəh­bər­lik et­di­yi, SSRİ-­nin möv­cud ol­du­ğu bir vax­t­da ilk für­sət­də öz ar­zu­la­rı­nı ger­çək­ləş­dir­di. Tə­sa­dü­fi de­yil ki, müs­tə­qil Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın döv­lət qu­ru­cu­lu­ğu pro­se­si Nax­çı­van­dan baş­la­nıl­dı. 17 no­yabr 1990-cı il ta­ri­xin­də Hey­dər Əli­ye­vin səd­r­li­yi ilə ke­çi­ri­lən Nax­çı­van Mux­tar So­vet So­sia­list Res­pub­li­ka­sı Ali So­ve­ti­nin ses­si­ya­sın­da bö­yük döv­lət xa­di­mi­nin tə­şəb­bü­sü ilə ilk də­fə Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti­nin üç­rən­g­li bay­ra­ğı­nın Nax­çı­van Mux­tar Res­pub­li­ka­sı­nın Döv­lət Bay­ra­ğı ki­mi qə­bul olun­ma­sı tək­lif edil­di. Da­hi şəx­siy­yə­tin özü­nün iş­lə­yib ha­zır­la­dı­ğı və Ali Məc­lis­də yek­dil­lik­lə qə­bul olu­nan "Nax­çı­van Mux­tar Res­pub­li­ka­sı­nın döv­lət rəm­z­lə­ri haq­qın­da" ta­ri­xi qə­rar­da de­yi­lir­di:

1. İlk Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti­nin üç­rən­g­li döv­lət bay­ra­ğı Nax­çı­van Mux­tar Res­pub­li­ka­sı­nın Döv­lət Bay­ra­ğı ki­mi tə­sis edil­sin.

2. Nax­çı­van Mux­tar Res­pub­li­ka­sı­nın di­gər döv­lət rəm­zi - Döv­lət him­ni və ger­bi haq­qın­da mə­sə­lə öy­rə­ni­lib Nax­çı­van Mux­tar Res­pub­li­ka­sı Ali Məc­li­si­nin mü­za­ki­rə­si­nə ve­ril­sin.

3. Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti­nin üç­rən­g­li döv­lət bay­ra­ğı­nın bü­töv­lük­də Azər­bay­can SSR-­in döv­lət rəm­zi ki­mi tə­sis edil­mə­si mə­sə­lə­si qa­nun­ve­ri­ci­lik tə­şəb­bü­sü qay­da­sın­da Azər­bay­can SSR Ali So­ve­tin­dən xa­hiş edil­sin.

Bun­dan son­ra ye­ni qə­bul olun­muş döv­lət bay­ra­ğı za­la gə­ti­ril­di və Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti­nin 70 il əv­vəl en­di­ril­miş ay-­ul­duz­lu üç­rən­g­li bay­ra­ğı Nax­çı­van Mux­tar Res­pub­li­ka­sı­nın Döv­lət Bay­ra­ğı ki­mi qə­bul edil­di.

Məhz bu fəa­liy­yə­tin nə­ti­cə­si idi ki, Azər­bay­can xal­qı­nın is­tə­yi­nə uy­ğun ola­raq 18 ok­t­yabr 1991-ci il­də Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın döv­lət müs­tə­qil­li­yi haq­qın­da Kon­s­ti­tu­si­ya Ak­tı qə­bul edil­di. Ta­ri­xi sə­nə­din 2-ci mad­də­sin­də de­yi­lir: "Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı 1918-ci il ma­yın 28-dən 1920-ci il ap­re­lin 28-dək möv­cud ol­muş Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın va­ri­si­dir".

Si­zin də Ümum­mil­li Li­der ki­mi mü­ra­ciət et­di­yi­niz Hey­dər Əli­yev par­la­men­t­də­ki ilk çı­xı­şın­da ideo­lo­ji mə­sə­lə­yə özü­nün sərt və açıq mü­na­si­bə­ti­ni ifa­də et­miş­di. Ulu Ön­dər bu fi­kir­lə­ri söy­lə­mək­lə res­pub­li­ka rəh­bər­li­yi­ni öl­kə­nin for­mal de­yil, real müs­tə­qil­lik yo­lu­nu tut­ma­sı­na, ay­dın ideo­lo­ji kon­sep­si­ya ya­rat­ma­ğa səs­lə­yir­di. O qeyd edir­di: "Məm­məd Əmin Rə­sul­za­də par­ti­ya­sı­nın ide­ya­sı­nı təm­sil edən bay­raq­la ona zidd olan ide­ya­nın ba­ni­si­nin büs­tü­nün ses­si­ya ke­çən sa­lon­da yan-­ya­na dur­ma­sı da tə­əc­cüb do­ğu­rur. Sa­də­cə de­sək, bu uy­ğun­suz­lu­ğu an­la­maq çə­tin­dir. Bəl­kə bu­na bir iza­hat ver­mək la­zım idi?"

"1991-ci il­də Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti­nin si­ya­si-mə­nə­vi va­ri­si ola­raq bər­pa edil­mə­si 1918-1920-ci il­lər­də se­çi­lən yo­lun doğ­ru­lu­ğu­nun, apa­rı­lan dip­lo­ma­tik mü­ba­ri­zə­nin əhə­miy­yə­ti­nin baş­lı­ca ye­ku­nu idi. 1998-ci il­də Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti­nin ya­ran­ma­sı­nın 80 il­li­yi ilə bağ­lı Ümum­mil­li Li­der Hey­dər Əli­ye­vin im­za­la­dı­ğı sə­rən­cam­da de­yi­lir­di: "Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti öl­kə­nin da­xi­lin­də və xa­ri­cin­də ya­ran­mış gər­gin və mü­rək­kəb ic­ti­mai-­si­ya­si şə­rait­də fəa­liy­yət gös­tər­miş­dir. Bu döv­lə­tin qı­sa bir müd­dət­də hə­ya­ta ke­çir­di­yi təd­bir­lər xal­qı­mı­zın ta­ri­xin­də bö­yük iz bu­rax­mış­dır". (Cə­mil Hə­sən­li, Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti­nin Xa­ri­ci Si­ya­sə­ti (1918-1920). Ba­kı, "GA­RIS­MA"MMC, 2009-576 səh.)

Bə­li, Ulu Ön­dər Hey­dər Əli­yev Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti ir­si­nə eh­ti­ram gös­tə­rə­rək 22 fev­ral 1998-ci il ta­rix­li sə­rən­ca­mı ilə Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti­nin 80 il­lik yu­bi­le­yi üz­rə döv­lət ko­mis­si­ya­sı­nın təd­bir­lər pla­nını təs­diq et­miş­dir.

1) Cüm­hu­riy­yət ir­si­nin öy­rə­nil­mə­si.

2) Cüm­hu­riy­yət ir­si­nin təb­li­ği.

3) Gə­lə­cək nə­sil­lə­rə çat­dı­rıl­ma­sı.

Cə­nab İl­ham Əli­ye­vin fəa­liy­yə­tin­də Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti ir­si­nə hör­mə­tin ifa­də­si­ni gör­dük. Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti En­sik­lo­pe­di­ya­sı­nın çap edil­mə­si­ni, Cüm­hu­riy­yət ge­ne­ral­la­rı Əlia­ğa Şıx­lin­s­ki və Sə­məd bəy Meh­man­da­ro­vun, Cüm­hu­riy­yət ideo­loq­la­rı M.Ə.Rə­sul­za­də­nin, Əli bəy Hü­sey­n­za­də­nin və Əh­məd bəy Ağaoğ­lu­nun yu­bi­ley­lə­ri­nin ke­çi­ril­mə­si ba­rə­də sə­rən­cam­la­rı nü­mu­nə gə­tir­mək olar.

Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti­nin ba­ni­lə­rin­dən bi­ri, Azər­bay­can Mil­li Şu­ra­sı­nın səd­ri Mə­həm­məd Əmin Rə­sul­za­də­nin 130 il­lik yu­bi­le­yi­nin döv­lət sə­viy­yə­sin­də ke­çi­ril­mə­si ilə bağ­lı ver­di­yi sə­rən­ca­ma gö­rə, gör­kəm­li döv­lət xa­di­mi­nin nə­və­si Əmək­dar rəs­sam Rəis Rə­sul­za­dənin Pre­zi­dent İl­ham Əli­ye­və gön­dər­di­yi tə­şək­kür mək­tu­bu­nu da Cüm­hu­riy­yət ta­ri­xi­nin bir par­ça­sı he­sab et­mək olar. Mək­tub­da de­yi­lir:

"Hör­mət­li cə­nab Pre­zi­dent!

Azər­bay­can Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti­nin ba­ni­si, Azər­bay­can Mil­li Şu­ra­sı­nın səd­ri Mə­həm­məd Əmin Rə­sul­za­də­nin ana­dan ol­ma­sı­nın 130 il­lik yu­bi­le­yi­nin döv­lət sə­viy­yə­sin­də ke­çi­ril­mə­si ilə bağ­lı ver­di­yi­niz sə­rən­ca­ma gö­rə Si­zə də­rin min­nət­dar­lı­ğı­mı bil­di­ri­rəm. Sə­rən­cam bü­tün Azər­bay­can xal­qı­nın se­vin­ci­nə sə­bəb ol­du. Bu, Si­zin mə­nə­viy­ya­tı­mı­za, mə­də­niy­yə­ti­mi­zə, ta­ri­xi-­döv­lət­çi­lik ənə­nə­lə­ri­mi­zə, is­tiq­lal ide­ya­la­rı­na ver­di­yi­niz bir töh­fə­dir.

1994-cü il­də Ümum­mil­li Li­der Hey­dər Əli­yev tə­rə­fin­dən M.Ə.Rə­sul­za­dənin 110 il­lik yu­bi­le­yi ilə əla­qə­dar sə­rən­cam ve­ril­miş­di. Ye­ni­dən be­lə bir sə­rən­cam im­za­lan­ma­sı se­vin­di­ri­ci­dir. Bu, Xalq Cüm­hu­riy­yə­ti­nin ba­ni­lə­ri­nə ve­ri­lən la­yiq­li qiy­mət­dir...”

Ri­ya­ziy­yat­çı­lar də­qiq­li­yi se­vir. "Mil­li Şu­ra" səd­ri pro­fes­sor Cə­mil Hə­sən­li mə­nim Ümum­mil­li Li­der Hey­dər Əli­ye­və həsr et­di­yim mə­qa­lə­lə­rim haq­qın­da ya­zı­la­rın­da tex­ni­ki el­m­lər üz­rə alim ol­du­ğum üçün ta­ri­xi mə­sə­lə­lə­rə ya­naş­ma­da mü­ba­liğ­əyə yol ve­rə bi­lə­cə­yi­min hə­yəca­nı­nı ya­şam­aq­da da­vam edir.

Sa­də­cə bir ta­ri­xi ha­di­sə ilə bu mə­sə­lə­yə ca­vab ver­mək olar. Tür­ki­yə mil­li mar­şı­nın müəl­li­fi Meh­met Akif Ər­soy pe­şə­cə bay­tar idi. Onun yaz­dı­ğı mil­li mar­şa heç bir irad tu­ta bil­mə­yən op­pon­e­ti onun bay­tar ol­ma­sı haq­qın­da sua­lı­na ver­di­yi məşhur ca­va­bı hər kə­sə ay­dın­dır....

Da­ha bir xa­tır­lat­ma, in­gi­lis ri­ya­ziy­yat­çı­sı, ədə­biy­yat üz­rə No­bel mü­ka­fa­tı lau­rea­tı Ber­t­ran Ras­se­lin ən uğur­lu əsər­lə­rin­dən bi­ri də "Qərb fəl­sə­fə­si­nin ta­ri­xi"(qı­sa adı) əsə­ri­dir. Yə­qin ki, mə­şhur ri­ya­ziy­yat­çı, fi­zi­ka-­ri­ya­ziy­yat el­m­lə­ri dok­to­ru, pro­fes­sor, aka­de­mik Ana­to­liy Ti­mo­fe­ye­viç Fo­men­ko­nun cil­d­lər­lə yaz­dı­ğı ta­rix ki­tab­la­rın­dan da xə­bər­dar­sı­nız. Bu si­ya­hı­nı uzat­maq olar, am­ma eh­ti­yac yox­du. Sa­də­cə ya­zı­la­rım­da şüb­hə­li mə­qam­lar ax­tar­dı­ğı­nız, eti­raz et­di­yi­niz bir mə­qa­lə­mə ye­ni­dən nə­zər sal­maq is­tə­yi­rəm. Bu, pe­şə­cə ta­rix­çi olan eks-­pre­zi­dent mər­hum Ə.El­çi­bə­yin Hey­dər Əli­yev haq­qın­da fi­kir­lə­ri­dir. Mə­nim "Zi­ya­lı­la­rın bö­yük hi­ma­yə­da­rı" ad­lı mə­qa­ləm­də bu fak­t­la­rı ha­ra­dan gö­tür­dü­yü­mün üs­tün­dən sü­kut­la ke­çir­si­niz. Nə­dən? Çün­ki bu fi­kir­lər vax­tı­lə mü­şa­vir­lik et­di­yi­niz eks-­pre­zi­den­tə məx­sus­dur.

Əbül­fəz El­çi­bəy: "...öz-­özü­mə boy­nu­ma da al­mı­şam ki, səhv et­mi­şəm."
Eks-­pre­zi­dent Əbül­fəz El­çi­bə­yin Hey­dər Əli­yev haq­qın­da fi­kir­lə­ri bu möv­zu­da ma­raq do­ğu­rur. Əbül­fəz El­çi­bəy "De­yir­dim ki, bu qu­ru­luş da­ğı­la­caq" (Ba­kı, Gən­c­lik, 1992) ad­lı ki­ta­bın­da 70-ci il­lər­də rus di­li­nin ge­niş ya­yıl­ma­sı ilə əla­qə­dar tən­qi­di fi­kir­lə­ri­ni səs­lən­dir­mə­si ilə bağ­lı mü­sa­hi­bə­sin­də Hey­dər Əli­ye­vin hə­min döv­r­də­ki xid­mət­lə­rin­dən da­nı­şır.

Əbül­fəz El­çi­bəy so­vet rəh­bər­li­yi­ni və Hey­dər Əli­ye­vi ne­cə tən­qid et­mə­sin­dən da­nı­şır: "Son­ra So­vet İt­ti­fa­qı­nı ida­rə edən­lə­rin ha­mı­sı­nın yaş­lı, otu­ruş­muş, sa­vad­sız, in­tel­lek­tual sə­viy­yə­siz adam­lar ol­du­ğu­nu (Brej­nev­dən tut­muş Qri­şi­nə­dək) de­yir­dim. Hət­ta Hey­dər Əli­ye­vin özü­nü də. Mə­sə­lən, Hey­dər Əli­ye­vin Azər­bay­can­da nə üçün döv­lət baş­çı­sı ola bil­mə­yə­cə­yi­ni be­lə əsas­lan­dı­rır­dım ki, o, güc­lü sa­vad al­ma­yıb (on­da be­lə dü­şü­nür­düm), Döv­lət Təh­lü­kə­siz­li­yi Ko­mi­tə­si­nin mək­tə­bi­ni qur­ta­rıb. DTK haq­qın­da da o za­man eşit­miş­dim ki (xa­ric­də olan bir azər­bay­can­lı­nın ya­zı­sı idi), Göb­bels qəd­dar­lıq­da So­vet İt­ti­fa­qı "Ka­qe­be"sin­də (bu cür ifa­də et­miş­di) iş­lə­yən adi­cə bir ser­jan­tın əli­nə su tök­mə­yə la­yiq de­yil. Yə­ni bu sis­tem be­lə­dir - qəd­dar­lıq sis­te­mi­dir. Bu­nu ha­mı gö­rür­dü. Mən də dü­şü­nür­düm ki, Hey­dər Əli­yev də bu­ra­da bö­yü­yüb. Eşit­miş­dim ki, 25 il ya­xa­sın­da zə­hər gəz­di­rən kəş­fiy­yat­çı­lar­dan­dır. De­yir­dim ki, bu adam hə­yat­da ağır yol­lar ke­çib, ölüm­lə üz-­üzə gə­lib, bəl­kə lap adam da öl­dü­rüb; on­dan hu­ma­nist baş­çı ola bil­məz. Doğ­ru­dan id­diam bu idi. An­caq eti­raf edi­rəm ki, onun sa­va­dı­nın nə sə­viy­yə­də ol­du­ğu­nu o za­man düz­gün bil­mə­miş­dim. Mən fi­kir­lə­şir­dim ki, o, Ta­rix fa­kül­tə­si­ni qi­ya­bi qur­ta­rıb. De­yir­dim ki, Ta­rix fa­kül­tə­sin­də ona dərs de­yən müəl­lim­lə­rin sək­sən fai­zi sa­vad­sız­dır, onu özü də qi­ya­bi qur­ta­rıb - onun nə sa­va­dı ola bi­lər?"

Ə.El­çi­bəy son­ra Hey­dər Əli­ye­vin güc­lü şəx­siy­yət ol­ma­sı­nı eti­raf edə­rək söy­lə­yir: "Am­ma mən bil­mir­dim ki, Hey­dər Əli­yev xü­su­si mək­təb ke­çib. Son­ra­dan gör­düm ki, onun çox möh­kəm yad­da­şı və yük­sək qa­bi­liy­yə­ti var. Mən həb­s­xa­na­ya get­dim, həb­s­xa­na­da da onun əley­hi­nə ol­dum, çı­xan­dan son­ra da bir-­iki il onun əley­hi­nə idim. Son­ra­lar ki onun bə­zi çı­xış­la­rı­nı, bə­zi ma­nevr­lə­ri­ni gör­düm, inan­dım ki, o, çox id­rak­lı adam­dır, çox güc­lü şəx­siy­yət­dir, onun güc­lü şəx­siy­yət ol­du­ğu­nu qə­bul et­dim. Doğ­ru­dan da, eti­raf edi­rəm ki, Hey­dər Əli­ye­vin təq­ri­bən 6 il, 7 il əley­hi­nə da­nış­dı­ğım hal­da son­ra­dan elə olub ki, 6 il, 7 il də onu tə­rif­lə­mi­şəm, öz-­özü­mə boy­nu­ma da al­mı­şam ki, səhv et­mi­şəm..."

Ə.El­çi­bəy həm­çi­nin de­yir: "Mən Hey­dər Əli­ye­vin güc­lü şəx­siy­yət ol­ma­sı, onun güc­lü mə­lu­mat, fe­no­me­nal yad­daş sa­hi­bi ol­ma­sı haq­qın­da fik­rim­də in­di də qa­lı­ram. Özü də, çox qə­ri­bə­dir ki, bu söz­lə­ri mən de­mi­rəm - onun o vax­t­kı rə­qib­lə­ri də elə on­da mə­nim­lə ra­zı­laş­ma­yıb de­yir­di­lər ki, Əli­ye­vin fe­no­me­nal yad­da­şı var, sa­vad­lı adam­dır. Öz düş­mən­lə­ri bu­nu eti­raf edir­di­lər".

Hey­dər Əli­yev zi­ya­lı­la­rı qo­ru­yur­du!
Ə.El­çi­bəy eti­raf edir ki, Hey­dər Əli­yev mil­li gö­rüş­lü zi­ya­lı­la­ra döv­lət mü­ka­fa­tı ver­mək­lə həm hə­min elm sa­hə­si­ni in­ki­şaf et­di­rir, həm də hə­min şəxs­lə­ri qo­ru­yur­du: "O za­man bir çox şey­lə­rin - və­tən­pər­vər­li­yin, mil­lə­ti sev­mə­yin hə­lə ana xət­lə­ri ta­mam qı­rıl­ma­mış­dı, qa­lır­dı, onu mü­da­fiə edir­di­lər. Yə­ni hiss edir­din ki, bu mil­lət özü­nü müəy­yən qə­dər qo­ru­yur, zi­ya­lı­sı onu mü­da­fiə edir (ya giz­li, ya açıq şə­kil­də), özü­nü­qo­ru­ma duy­ğu­su qüv­vət­li­dir.

Bi­rin­ci­si, Azər­bay­can di­li­nin təb­li­ğa­tı ge­niş­lə­nir­di. Azər­bay­can di­li müəl­lim­lə­ri ki­tab­lar bu­ra­xır­dı­lar, hər yer­də çı­xış edir­di­lər. Hey­dər Əli­ye­vin ən bö­yük iş­lə­rin­dən bi­ri bu idi. Azər­bay­can­da iki şe­yi gö­rən­dən son­ra Əli­ye­və mü­na­si­bə­tim də­yiş­mə­yə baş­la­dı. Bi­rin­ci­si, ilk də­fə ola­raq bir ne­çə dil­çi ali­mə (yed­di nə­fər­di, ya al­tı nə­fər­di) bir yer­də döv­lət mü­ka­fa­tı ver­dir­di. Azər­bay­can dil­çi­lə­ri­nin nü­fu­zu qal­xır və on­lar to­xu­nul­maz olur­lar. Axı mil­lə­tin tə­fək­kü­rü­nü in­ki­şaf et­dir­mə­yə dil­çi­lər baş­la­yır. Bu ba­xım­dan mü­ka­fa­tın çox xey­ri ol­du. Mü­ka­fat ve­ri­lən ki­mi di­li­mi­zin iş­lə­dil­mə­si ge­niş­lən­mə­yə baş­la­dı. Bu, çox tə­bi­i­dir; o za­man eləy­di - nə­yə mü­ka­fat ve­ril­səy­di, hə­min sa­hə in­ki­şaf et­di­ril­mə­liy­di. Bu, Hey­dər Əli­ye­vin xid­mə­ti idi".

Bu fi­kir­lər Əbul­fəz Elçibəyin fi­kir­lə­ri­dir. Axı mən nə­yi səhv yaz­mı­şam?

Ümum­mil­li Li­der Hey­dər Əli­yev daim bə­yan edir­di ki, xal­qı­mı­zın hər bir öv­la­dı öz ta­ri­xi keç­mi­şi­ni, va­ri­si ol­du­ğu mə­də­ni ir­si da­ha də­rin­dən öy­rə­nə­rək bö­yük qü­rur his­si duy­ma­lı və bu­nun­la fəxr et­mə­li­dir.

Si­zi an­la­maq olar. Yə­qin ki, siz ­də ta­ri­xi keç­mi­şi­miz­lə qü­rur du­yur­su­nuz, fəxr edir­si­niz, bəl­kə də "Mil­li Şu­ra" ad­la­nan qu­ru­ma rəh­bər­lik et­mək­lə özü­nü­zü Cüm­hu­riy­yət döv­rü­nün si­ya­si xa­dim­lə­ri ob­ra­zın­da gör­mək is­tə­yir­si­niz. Sa­də­cə unu­dur­su­nuz ki, klas­sik Mil­li Şu­ra əqi­də­li in­san­la­rın bir amal uğ­run­da mü­ba­ri­zə apar­dı­ğı bir tə­sis­at idi, ora­da ca­nı-­qa­nı ilə Azər­bay­ca­na bağ­lı olan şəx­siy­yət­lər yı­ğış­mış­dı, an­ti-­mil­li ün­sür­lər yox...

Si­ya­sət həd­din­dən ar­tıq in­cə­lik­lər­lə zən­gin olan elm ol­du­ğu­na gö­rə onun­la məş­ğul olan­lar da yük­sək in­tel­lek­tə, si­ya­si zə­ka­ya ma­lik ol­ma­lı, cə­miy­yət­də­ki ha­di­sə­lə­rin in­ki­şa­fı və də­yiş­mə­si axa­rı­nı mə­ha­rət­lə duy­ma­lı­dır. Bir ət­ra­fı­nı­za ba­xın...nə gö­rür­sü­nüz? An­caq və an­caq an­ti-­mil­li ün­sür­lər. Sa­at­lıq əqi­də da­şı­yı­cı­la­rı. Mil­lə­tin ta­le­yin­də elə an­lar var ki, bu­ra­da yal­nız və­tən­daş ol­maq ha­di­sə­lə­rə mil­li ma­raq­lar bu­ca­ğın­dan bax­maq la­zım gə­lir. Azər­bay­can xal­qı be­lə an­lar­da bü­töv­lük­də öz möv­qeyi­ni or­ta­lı­ğa qo­ya­raq özü­nü mil­li sə­fər­bər­lik et­mək­lə va­hid möv­qe­dən çı­xış edir. La­kin be­lə mə­sə­lə­lər­də mil­li sə­fər­bər­li­yə qo­şul­ma­yan an­ti-­mil­li ün­sür­lər ­də or­ta­lı­ğa çı­xır. Xal­qın möv­qey­in­dən çı­xış et­mir, özü­nün mar­gi­nal qrup ma­raq­la­rın­dan çı­xış edir, qi­da­lan­dı­ğı, bağ­lı ol­du­ğu mər­kəz­lə­rə öz sə­da­qə­ti­ni sü­but et­mə­yə ça­lı­şır. 44 gün­lük mü­ha­ri­bə­də xalq bu­nu gör­dü...nə isə...

Gən­c­li­yi­mi və şüur­lu hə­ya­tı­mı Hey­dər Əli­yev ide­ya­la­rı­nın cə­miy­yət­də bər­qə­rar ol­ma­sı­na həsr edən və onun uğ­run­da mü­ba­ri­zə apa­ran bir şəxs ki­mi onu bil­dir­mək is­tə­yi­rəm ki, mən öz li­de­ri­mə ina­nı­ram və ina­na­ca­ğam! Əqi­də pal­tar de­yil ki, gün­də bi­ri­ni ge­yi­nə­sən, ya­xud də­bə uy­ğun­laş­dır­asan.

Si­zə bir ri­ya­ziy­yat­çı ki­mi si­ya­si kon­yun­k­tu­ra­ya uy­ma­ma­ğı və ta­ri­xi hə­qi­qət­lə­rə sa­diq ol­ma­ğı töv­si­yə edər­dim.

Özü­nü­zü bir da­ha oxu­yun!

SSRİ ­dö­nə­min­də si­zin ta­rix el­m­lə­ri na­mi­zə­di alim­lik də­rə­cə­si al­maq üçün yaz­dı­ğı­nız "SSRİ xa­ri­ci si­ya­sə­ti­nin sin­fi xa­rak­te­ri və onun ame­ri­kan bur­jua sax­ta­laş­dı­rı­cı­la­rı­nın tən­di­di" möv­zu­sun­da­kı dis­ser­ta­si­ya­nı­zın av­to­re­fe­ra­tı­na bax­maq və bugün­kü möv­qe­yi­niz­lə mü­qa­yi­sə et­mək ki­fa­yət­dir ki, hə­yat yo­lu­nu­za bir da­ha nə­zər sa­la­sı­nız.

Av­to­re­fe­rat­dan sitat­lar:

...Dis­ser­ta­si­ya Ame­ri­ka bur­jua ideo­loq­la­rı­nın So­vet xa­ri­ci si­ya­sə­ti­nin sin­fi xa­rak­te­ri­ni ne­cə sax­ta­laş­dır­dıq­la­rı­nı və Sov.İKP-­nin bü­tün dün­ya zəh­mət­keş­lə­ri­nin ma­raq­la­rı na­mi­nə hə­ya­ta ke­çi­ri­lən si­ya­sə­ti­nə mə­həl qoy­ma­dıq­la­rı­nı gös­tə­rir. Bə­zi ame­ri­ka­lı müəl­lif­lər SSRİ-­nin xa­ri­ci si­ya­sə­ti­nin sin­fi ma­hiy­yə­ti­ni təh­rif edə­rək onun çar Ru­si­ya­sı­nın xa­ri­ci si­ya­sə­tin­dən heç bir fər­qi ol­ma­dı­ğı­nı gös­tər­mə­yə ça­lı­şır­lar. Bu cür təl­qin­lə­rin məq­sə­di bəl­li­dir: so­vet hö­ku­mə­ti­nin sin­fi əsas­lı si­ya­sə­ti­nə köl­gə sal­maq, in­san­la­rı döv­rü­mü­zün ak­tual prob­lem­lə­ri­nin həl­lin­dən ya­yın­dır­maq. Ona gö­rə də sax­ta­kar­la­rın uy­dur­ma­la­rı­nı aman­sız­ca­sı­na if­şa et­mək, on­la­rın hər han­sı ideo­lo­ji hü­cu­mu­na qə­tiy­yət­lə ca­vab ver­mək la­zım­dır.

Ame­ri­ka im­pe­ria­liz­mi­nin ha­kim dai­rə­lə­ri güc­lü təb­li­ğat apa­ra­tın­dan is­ti­fa­də edə­rək So­vet xa­ri­ci si­ya­sə­ti­nin sin­fi ma­hiy­yə­ti haq­qın­da ko­bud ya­lan­lar ya­yır­lar. Bu cür ifa­də­lə­rin əsl ma­hiy­yə­ti­ni V.İ.Le­nin açıq­la­mış­dı: "Bur­jua­zi­ya­nın fəh­lə­lər üzə­rin­də ideo­lo­ji tə­si­ri azal­dıq­da, zəif­lə­dik­də, bur­jua­zi­ya hə­mi­şə və hər yer­də ən çox ya­yıl­mış böh­ta­na əl atıb."

Bu­nun­la be­lə, Ame­ri­ka mür­tə­ce dai­rə­lə­ri­nin so­vet real­lı­ğı­nı təh­rif et­mək cəh­d­lə­ri uğur­suz­luq­la nə­ti­cə­lə­nir. Yü­rü­şə çı­xan ic­ti­maiy­yət öl­kə­miz­də so­sia­lizm qu­ru­cu­lu­ğu­nun uğur­la­rı­nı öz göz­lə­ri ilə gö­rür.

So­vet hö­ku­mə­ti­nin hə­ya­ta ke­çir­di­yi xa­ri­ci si­ya­sət kur­su­nu So­vet İt­ti­fa­qı Kom­mu­nist Par­ti­ya­sı müəy­yən edir...

Be­lə­lik­lə, dis­ser­ta­si­ya­da:

70-80-ci il­lə­rin əv­vəl­lə­rin­də SSRİ-­nin xa­ri­ci si­ya­sə­ti­nin sin­fi ma­hiy­yə­ti­ni və onun əsas Le­ni­nist prin­sip­lə­ri­ni sax­ta­laş­dı­ran ame­ri­kan bur­jua müəl­lif­lə­ri­nin əsər­lə­ri nə­zər­dən ke­çi­ri­lir;

70-ci il­lər­də so­vet xa­ri­ci si­ya­sə­ti­nin qar­daş so­sia­list öl­kə­lə­ri ilə əmək­daş­lı­ğı güc­lən­dir­mə­yə yö­nəl­miş fəa­liy­yə­ti təd­qiq edi­lir,

ame­ri­ka­lı so­ve­to­loq­la­rın el­mi uy­dur­ma­la­rı if­şa olu­nur;

SSRİ-­nin xa­ri­ci si­ya­sə­ti­nin sin­fi ma­hiy­yə­tin­dən irə­li gə­lən 70-ci il­lə­rin dün­ya in­qi­la­bi pro­se­si­nə və mil­li azad­lıq hə­rə­ka­tı­na So­vet İt­ti­fa­qı­nın tə­si­ri gös­tə­ri­lir,

Ame­ri­ka im­pe­ria­liz­mi­nin ideo­loq­la­rı tən­qid edi­lir;

dinc ya­na­şı ya­şa­maq prin­si­pi­nin sin­fi məz­mu­nu ilə bağ­lı ame­ri­ka­lı so­ve­to­loq­la­rın sax­ta kon­s­t­ruk­si­ya­la­rı tən­qid edi­lir;

ABŞ-­ın aq­res­siv im­pe­ria­list məq­səd­lə­ri­nə xid­mət edən və ame­ri­ka­lı so­ve­to­loq­lar tə­rə­fin­dən SSRİ-­nin sül­h­se­vər xa­ri­ci si­ya­sə­ti­nə zər­bə vur­maq üçün is­ti­fa­də edi­lən qon­dar­ma "so­vet təh­lü­kə­si" ilə bağ­lı id­dia­la­rın əsas­sız­lı­ğı if­şa olun­ur.

Apa­rıl­mış təd­qi­qat­lar əsa­sın­da əsər­də 70-80-ci il­lə­rin əv­vəl­lə­rin­də so­vet xa­ri­ci si­ya­sət kur­su­nun sə­mə­rə­li təb­li­ği üçün töv­si­yə­lər ve­ri­lir.

Son­ra­dan Cüm­hu­riy­yət ir­si­ni araş­dır­ma­ğa baş­la­sa­nız ­da "kim bi­zim ki­mi dü­şün­mür­sə, bi­zim düş­mə­ni­miz­dir" bol­şe­vi­zim sin­di­ro­mun­dan azad ola bil­mə­mi­si­niz.

Bü­tün bun­la­rı xa­tır­lat­maq­la de­mək is­tə­yi­rəm ki, bi­zim bü gün su­ve­ren­li­yi­mi­zə qo­vuş­du­ran, 200 il­dən ar­tıq müd­dət­də ar­zu­la­dı­ğı­mız hə­dəf­lə­rə çat­maq üçün Ulu Ön­dər tə­rə­fin­dən iş­lə­nib ha­zır­lan­mış va­hid azər­bay­can­çı­lıq ideo­lo­gi­ya­mız var. Bu azər­bay­can­çı­lıq ideo­lo­gi­ya­sı mil­li mən­su­biy­yə­ti, mil­li-mə­nə­vi də­yər­lə­ri zən­gin­ləş­dir­mək, ey­ni za­man­da, on­la­rın ümum­bə­şə­ri də­yər­lər­lə sin­te­zin­dən, in­teq­ra­si­ya­sın­dan bəh­rə­lən­mək de­mək­dir. Ey­ni za­man­da xal­qı­mı­zın mil­li mə­nə­vi də­yər­lə­ri­ni həm mü­da­fiə et­mə­yi, həm də qo­ru­yub sax­la­ma­ğı ba­ca­ran, döv­lət­lə və­tən­daş­la­rın mə­na­fe­yi­ni üz­vi şə­kil­də bir­ləş­di­rən uğur­lu tə­məl­dir, uni­tar, hü­qu­qi və de­mok­ra­tik Azər­bay­can döv­lə­ti­nin möh­kəm­lən­di­ril­mə­si­nə və in­ki­şa­fı­na xid­mət et­mək­dir.

Heç şüb­hə­siz ki, Azər­bay­can ad­lı məm­lə­kət nə qə­dər möv­cud­dur­sa, Hey­dər Əli­ye­vin ya­rat­dı­ğı sə­hi­fə ta­ri­xi­miz­lə bir­gə ya­şa­ya­caq­dır. Mən ­də bir ri­ya­ziy­yat­çı, hü­quq­şünas və bir azər­bay­can­lı ki­mi Hey­dər Əli­yev ide­ya­la­rı­nın gə­lə­cək nə­sil­lə­rə ötü­rül­mə­si­nə var qüv­vəm­lə ça­lı­şa­ca­ğam.

Sa­diq Qur­ba­nov,

Mil­li Məc­li­sin Tə­bii eh­ti­yat­lar, ener­ge­ti­ka və eko­lo­gi­ya ko­mi­tə­si­nin səd­ri